Жас кітапханашы Асылай Зекенова Turantimes.kz тілшісіне берген сұхбатында бүгінгі қоғамда кітапқұмар жандардың бар екенін және оларды ынталандыру қажеттігін алға тартты.
– Рас, қазір қоғамдық орындарда бұрынғыдай қолынан кітап түспейтін кітапқұмар жандарды жолықтыру сирек құбылысқа айналды. Есесіне, еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейін ұялы телефонға телміріп алған. Себебі, онда керекті-керексіз нәрсенің бәрі бар... Келісесіз бе?
– Иә, келісемін. Бірақ, бәрібір ең басты рухани құндылық – кітапты ештеңе де алмастыра алмайтыны анық. Менің бұған кітапханашы болып еңбек етіп келе жатқан жеті жылға жуық уақыттың ішінде көзім жетті десем де болады. «Индер аудандық орталықтандырылған кітапханалар жүйесі» мемлекеттік мекемесінің кітап қорында 68 337 кітап бар. Оның 41 919-ы – қазақ тіліндегі еңбектер. Мұнда биыл жаңадан 3500 оқырман тіркелген. Ал, кітапхана ағымдағы жылы барлығы 12 500 оқырманға қызмет көрсеткен. Оларға оқуға 42 500 әдебиет берілген. Осы көрсеткіштің өзі сөзіме дәлел бола алады.
Меніңше, жастарға қатысты қасаң қағидаларды өзгерту керек. Өйткені, біз біреу туралы қандай көзқараста болсақ, ол адам дәл сондай деген сөз емес. Мәселен, ата-ана баласына «сенің қолыңнан ештеңе келмейді» деп ұрса беретін болса, түбінде ол өз-өзіне сенуден қалады. Сондықтан аға буын өкілдері де жастарға сенім артып, оларды көтермелеп отыруы қажет. Бұл жерде қаржылай емес, рухани қолдау маңыздырақ. «Жылы-жылы сөйлесең, жылан інінен шығады» демей ме? Ендеше, дәл осылай қоғамда кітап оқу мәдениетін де қалыптастыруға болады.
Әдетте үлкендер жағы жас ұрпақтың кітап оқымайтынын жиі айтып жатады. Мен мұнымен келіспеймін. Себебі, өзім бірнеше жылдан бері кітапханада қызмет етіп келемін. Мұнда күн сайын жастар ағылып келіп жатыр. Тек күнделікті сабақ материалдарын ғана емес, өздері сүйіп оқитын кітаптарын іздеп келеді. Оларды ешкім зорлап әкеліп жатқан жоқ, өз аяқтарымен келуде.
– Бүгінгі оқырмандарды не қызықтырады?
– Біздің кітапхана қандай кітапқа сұраныс жоғары екенін анықтау үшін арнайы рейтинг те жүргізіп тұрады. Оның нәтижесі оқырмандардың көркем әдебиетке көбірек қызығатынын көрсетіп отыр. Ең бір қуантатыны, соңғы кезде қазақ тіліндегі еңбектерге сұраныс анағұрлым артқаны аңғарылады.
Қалай десек те, өндірісті өңірде тек мұнай-химия саласы ғана қанат жайған десек, қателесеміз. Мұнайлы мекен мәдениет пен руханияттан да кенде емес. Сондықтан атыраулықтар кітап оқымайды деп шорт кесіп айта алмаймыз.
– Біздің қоғамда кітап оқу мәдениеті қаншалықты көрініс тапқан?
– Бұл үрдіс біртіндеп қалыптасып келе жатыр деп ойлаймын. Сондықтан бәріне де түсіністікпен қараған жөн. Кітаптың дәуірі өтіп барады деп дабыл қаға бермей, оның адамның ойлау жүйесі мен сөздік қорына тигізер пайдасын пайымдап, көбірек насихаттай беру керек. Кітапқұмар жандардың басын қосып, тағылымдық-танымдық шаралар өткізіп тұру қажет. Сонда жұрт олардың тіл байлығы мен шешендік өнеріне куә болады, сүйсінеді, өздері де сондай болуға ұмтылады. Міне, «сөз түзелмей, көш түзелмейді» демекші, кітап көп оқитын азаматтар арқылы тұтас қоғамның да санасына сәуле шашып, рухани дүниесін байытуға болады.
Тағы бір атап өтерлік жайт, кітап адамдарды сауатты жазуға үйретеді. Өйткені, әлеуметтік желі қолданушылары жазба жариялағанда қазақ әліпбиіне тән тоғыз әріпті («ә», «ғ», «қ», «ң», «ө», «ұ», «ү», «h», «і») қолдана бермейді. Міне, мемлекетіміздің латын әліпбиіне көшу бастамасын көтергені де сондықтан. Яғни, әлемнің тілін түсінбей, оны тану мүмкін емес.
– Осы орайда, кітапханалар да оқырман сұранысын қатаң ескеруі керек шығар?
– Әлбетте! Кітапханашы маман ретіндегі ойымды айтсам, кітап қорын жастар қызығатын әдебиеттермен толықтырған дұрыс деп санаймын. Ал, бала түгілі ересек адамдардың өздері оқуға қиналатын немесе оқырман ығырын шығарып жіберетін кітаптар керек емес. Мейлінше бүгінгі заман ағамына ілесіп отырған жақсы ғой.
– Ал, өзіңіз кімді немесе нені оқисыз?
– Өзіме келетін болсам, мен Мұхтар Әуезовтің «Абай жолын» әр қазақстандық міндетті түрде оқып шығуы тиіс деп есептеймін. Себебі, осы еңбекте халқымыздың атадан балаға аманаттап келе жатқан мол мәдени мұрасы, әдеп-ғұрпы мен салт-дәстүрі, үлгі-өнегесі мен басқа да көптеген рухани құндылықтары көрініс тапқан.
Менің уақытым қанша тығыз болса да, өзімді қызықтырған кітап болса, міндетті түрде оқып шығамын. Меніңше, кітап оқу отбасыдан, үйдегі ата-анадан басталатын сияқты. Егер үйдегі үлкендердің өзі қолдарына кітап алса, балалары да олардан үлгі алады. Екіншіден, мен ой-өрісімді дамыту үшін кітап оқуға міндеттімін деп өзімді күштемеймін. Тек өзіме қызықты кітапты ғана оқимын. Ал, егер ондай кітап табылмаса, басқасын оқып әуре болмаймын.
– Бүгінгі жастар не оқып жүр?
– Әлемдік статистикаға «сөйлетсек», Еуропада 65 жастан асқандар кітапты көп оқиды екен. Яғни, еуропалықтар зейнет жасына шыққан соң кітап оқуға ден қояды. Сонда «жастар не оқиды?» деген заңды сұрақ туындайды. Ал, олар электронды кітап оқиды. Осылайша, қағаз басылымдарды біртіндеп электронды еңбектер алмастырып жатыр. Жасыратыны жоқ, қазір дамыған елдерде электронды кітапханалар жүйесі кең етек жайған. Демек, өркениет көшінен де кейін қалуға болмайды. Мұны да ұмытпаған абзал.
Айтпақшы, жазір жастардың көбісі комикс жанрына қатты қызығады. Бұл – суреттер арқылы «сөйлейтін» кітап десе де болады. Әзірге бұл жанр біздің елде белең алып кете қойған жоқ. Ал, «Меломан» секілді әлемдік кітапханалар жүйесінде комикстер үлкен танымалдыққа ие. Олар көп кешікпей біздің кітапханалардың да сөрелерінен табылып қалар деп үміттенемін. Ендеше, билік тізгінін ұстаған аға-апаларымыздың құлақтарына алтын сырға!
– Технология таңдай қақтырған заманда жұрт кітап оқуға ерінеді. Оларға не айтар едіңіз?
– Қандайма еңбектің болмасын авторы оқырманға не айтқысы келгенін білу маңызды. Кейде кітапты бір оқып шыққанда түк түсінбей қалатын да жағдайлар болады. Яғни, әр жазушы өз ойын өзінше жеткізеді. Бірі тура мағынадағы сөздерді қолданса, екіншісі астарлап жазады. Соның бәрін асықпай ой елегінен, сана сүзгісінен өткізіп оқыған жақсы.
Әдетте, қоғамды кітап оқитындар мен оқымайтындар деп бөліп-жаруға болмайды. Бірақ, бірі екіншісінен ерекшеленіп тұратыны жасырын емес. Адамның жүріс-тұрысы мен киім киісін, сөз саптауы мен ойлау қабілетін, сана-сезімі мен мәдениетін қалыптастыратын бірден-бір құрал, бұл – кітап десем, артық айтқандығым болмас. Ал, кітап оқуды неден бастарын білмей жүргендер болса, оларға «Балалық шаққа саяхат», «Өлгендер қайтып келмейді» секілді шығармаларды оқуға кеңес берер едім. Себебі, бұлардың тілі басқаларға қарағанда жеңіл, сәйкесінше, оқуға оңай болады.
– Сөз соңында айтарыңыз болса...
– Қалай десек те, кітап – мәңгі жасайтын құндылық. Адамзат барда, ол да жер бетінін жойылып кетпесі айдан анық. Тіпті, ұлы ойшылдардың өздері кітаптан артық байлық жоғын айтып кеткен. Бұған Шекспирдің «Кітап маған тақтан жоғары» деген бір ауыз сөзі-ақ дәлел. Ендеше, жан азығы – кітап екенін естен шығармайық, ағайын!
