Ислам банктері несиелер мен салымдар бойынша пайыздық айырмашылықтан ақша табатын дәстүрлі банктерге қарағанда ақша-тауар немесе қызмет-ақша қағидаты бойынша жұмыс істейді. Клиентке жылжымайтын мүлік сатып алу үшін қаражат қажет делік. Дәстүрлі банк оған белгілі бір пайызбен несие береді, ал Ислам банкі — клиент үшін таңдалған нысанды сатып алады және оны мәміле жасау шығындары мен банктің болжамды пайдасын қоса алғанда, басқа да шығындар салынған белгіленген үстеме бағамен бөліп-бөліп сатады.
Несиелеудің бұл түрінің артықшылығы-үстеме баға клиентке бірден белгілі. Бұл несие беру мерзіміне байланысты дәстүрлі банктерге қарағанда тиімдірек. Мысалы, 5 жыл мерзімге 10 млн теңге сомасына ипотеканы ресімдеу кезінде үстеме баға 2,5 млн теңгені құрайды, ал дәстүрлі банктерде артық төлем банктің өзінің шарттарына байланысты 2,7 млн теңгеден басталады.
Депозиттерге келетін болсақ, олар инвестициялау және серіктестік қағидаттарында жұмыс істейді. Клиент банкке сенімгерлік басқаруға қаражат береді, ал банк оларды кейіннен клиентпен пайданы бөле отырып, бизнес-жобаларға инвестициялайды. Пайданың пайызы депозиттің ашылу мерзіміне байланысты.
Қазіргі уақытта Қазақстанда екі Ислам банкі — Al Hilal және Заман-Банк жұмыс істейді. Олар корпоративтік клиенттер үшін де, жеке тұлғалар үшін де қаржы құралдарының кең тізімін ұсынады:
«Мурабаха» – бұл классикалық несие мен лизинг арасындағы крест. Мұнда мәміленің негізі-бұрын банк сатып алған актив, ол клиентке үстеме бағамен сатылады. Клиент барлық келісілген соманы төлегенге дейін банк тауардың иесі болып қалады.
«Иджара» – бұл классикалық лизингтің исламдық аналогы, ол бойынша банк мүлікті сатып алады және клиентпен лизинг шартын жасасады. Лизинг мерзімі ішінде банк мүліктің иесі болып табылады және оны иеленуге байланысты барлық тәуекелдерді көтереді.
«Мудараба» – банк қызметінің бұл түрі депозиттер ашу үшін қолданылады. Бұл өнімнің ерекшелігі-банк клиент алатын сыйақы мөлшерлемесін алдын-ала ескертпейді. Банктің жобаларға депозиттік қаражатты инвестициялауынан түскен пайданың үлесі, атап айтқанда, пропорция ұсынылады. Салымшы ақшалай қаражатты 1 жыл мерзімге енгізеді делік. Мұндай жағдайда инвестициялық қызметтен түскен пайданың 55% – ын салымшы алады, ал қалған 45% – ы банкте қалады.
«Вакала» – пайданың белгіленген пайызы бар депозит. Банк қызметінің бұл түрі дәстүрлі қаржы жүйесі депозиттерінің аналогы болып табылады. Жалғыз айырмашылық-пайда депозит мерзімінің соңында ғана беріледі.
Жалпы, бұл банк өнімдеріне деген сұраныс соңғы жылдары күрт артып келеді. Бұл жаһандық экономикалық дағдарыс әсер етпеген ислам банктері, іс жүзінде әлемдегі жалғыз қаржы институттары. Қазіргі уақытта олардың ешқайсысы өмір сүру үшін айтарлықтай қаржылық көмекті қажет етпеді, демек, олар дәстүрлі банктерге қарағанда жинақтарды сақтау үшін қауіпсіз.
