Бұл мақсаттарға жетудің бір жолы — критикалық ойлау мен терең түсінік қалыптастыру үшін тиімді оқыту әдістерін қолдану. Биология пәнінде CER моделін (Claim, Evidence, Reasoning) енгізу осы мәселелерді шешуге арналған. CER моделі оқушыларға деректерді жинау, оларды талдау және қорытынды жасау дағдыларын дамытатын, сонымен қатар ғылыми зерттеулерді дұрыс түсіну мен жүйелеуге мүмкіндік беретін тиімді құрал болып табылады.
Қазіргі таңда білім беру әлемі жылдам өзгеруде. Оқушыларға тек дайын білім берумен шектелмей, оларды жаңа ақпаратты өңдеп, оны сыни тұрғыдан бағалауға үйрету қажет. Оқушылардың білім деңгейі әртүрлі болғандықтан, әр баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, әртүрлі оқыту әдістері мен модельдерді қолдану маңызды. CER моделі — оқушыға тек білімді меңгеруге ғана емес, сонымен қатар осы білімді практикада қолдана білуге мүмкіндік береді.
CER моделінің күнделікті оқу жоспарының құрамдас бөлігі ретінде қолданылуы өте тиімді. Бұл модель оқушыларға тек фактілерді жаттамауға, сонымен бірге оларды тереңірек түсініп, сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамытуды көздейді. Мұндай тәсілдер бүгінгі білім беру жүйесінде маңызды болып табылатын жоғары деңгейдегі ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, CER моделін қолдану арқылы білім беру процесі оқушылардың өмірімен байланыстырылады, себебі олар ғылыми тұрғыдан дәлелдемелермен жұмыс істей отырып, күнделікті өмірде қолдануға болатын білімдер алады.
Бұл мақаланың мақсаты — биология пәнінде CER моделін тиімді пайдалану арқылы оқушылардың сыни ойлау, зерттеу жүргізу және деректерді талдау дағдыларын дамыту. Сонымен қатар, бұл модель оқушылардың табиғатқа, өмір сүруге және ғылымға деген қызығушылығын арттыруға бағытталған. CER моделінің тиімділігін анықтау мақсатында 10-сыныптағы «Адам гемоглобині мен миоглобинінің құрылысы мен қызметі» тақырыбын оқыту барысында қолдану ұсынылады.
Пәні: Биология (жаратылыстану-математикалық бағыт)
Сынып: 10
Сабақтың тақырыбы: Адам гемоглобині мен миоглобинінің құрылысы мен қызметі. Адам гемоглобині мен миоглобинінің үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығы
Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары: 10.1.3.1. эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіру.
Жаңа тақырыпты меңгеру барысында оқушылардың өздігімен білім алу үшін мәселе сұрақ қойып, білім алуға бағыттау керек. Оқушылар эмбриондық және ересек ағзаның оттегі байланысының айырмашылығын талқылау керек.
Жағдаят сипаттамасы: Айгүл мен Әсет биология сабағына дайындалу барысында эмбрион мен ересек адамның оттегіні тасымалдау ерекшеліктерін зерттеуге шешім қабылдады. Олар ғылыми зерттеулерден эмбриондық гемоглобиннің (HbF) ересек адамның гемоглобинінен (HbA) ерекшеленетінін оқыды. Сонымен қатар, олардың оттектің диссоциациялану қисық сызығы әртүрлі болатынын байқады.
Оқушыларды зерттеушілік қызметке бағыттау үшін оларға мәселе сұрақ қойылады:
· Эмбриондық және ересек гемоглобиннің оттекпен байланысу қабілетінің айырмашылығы қандай?
· Эмбрионның оттекке жоғары жақындығы қандай биологиялық маңызға ие?
· Диссоциация қисық сызығының айырмашылығы эмбрион мен ересек ағза үшін қандай экологиялық және физиологиялық артықшылықтар береді?
Бұл сұрақтар оқушылардың өз бетінше зерттеу жүргізуіне және ғылыми деректерге сүйене отырып тұжырым жасауына көмектеседі.
Claim (Тұжырым): Эмбриондық гемоглобин (HbF) ересек адамның гемоглобинінен (HbA) жоғары оттек байланысу қабілетіне ие, өйткені ол ұрықтың ана қанынан оттекті тиімді алуына мүмкіндік береді.
Evidence (Дәлел): Оқушыларға эмбриондық және ересек гемоглобиннің айырмашылығын дәлелдеуге арналған тапсырмалар:
- Гемоглобиннің құрылымдық ерекшеліктерін дәлелдеу;
- Эмбриондық және ересек гемоглобиннің айырмашылығын дәлелдеу
- Диссоциация қисық сызығын график түрінде сызу;
Reasoning (Түсіндіру):
Әр топ сабақтан алған негізгі түсініктерін талқылайды.
- Эмбриондық және ересек гемоглобин арасындағы негізгі айырмашылық неде?
- Неліктен HbF-тің оттекке жақындығы жоғары?
- Диссоциация қисық сызығы қалай өзгереді?
Дескрипторы:
- Эмбриондық және ересек ағзадағы гемоглобині мен миоглобині үшін оттегіге қатысты байланысын сипаттайтын нақты тұжырым жасайды;
- Гемоглобиннің құрылымдық ерекшеліктерін дәлелдейді;
- HbF пен HbA-ның оттекке байланыстыру қасиеттерін дәлел ретінде қолданады;
- HbF пен HbA-ның оттегіге қатысты ерекшелігін ажыратады;
- HbF пен HbA-ның оттек қысымы мен оксигенация деңгейін график құрастырады;
- Диссоциация қисық сызығы қалай өзгеруін түсіндіреді;
- Қорытынды ұсынады;
Мұндай тәсілдер оқушыларға нақты дәлелдер арқылы теориялардың негізін түсінуге мүмкіндік береді. CER моделін қолдану барысында Оқушылар тек ақпаратты қабылдап қана қоймай, оны талдап, дәлелдер мен тұжырымдар арасындағы байланысты табады. Мұндай модельдер оқушыларды өмірдің әртүрлі салаларында өз білімдерін тиімді пайдалана білуге үйретеді, бұл олардың еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болуына ықпал етеді. Оқушылар өздерін тереңірек ойлау, тек фактілерді жаттап қоймай, оны түсініп, талдау жасау қабілеттерін дамытады. Оқушылар теориялық білімдерін практикада пайдалану арқылы оларды нақты өмір жағдайларымен байланыстырады.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде оқушылардың ғылыми білімін арттыру мен сыни ойлау қабілетін дамыту өте маңызды. Биология пәнінде CER моделін қолдану — оқушыларды тек ақпаратты меңгеріп қана қоймай, оны тереңірек түсінуге, тәжірибелік тұрғыдан қолдануға үйрететін тиімді әдіс. CER моделі оқушыларды ғылыми ізденіске, зерттеулерге және деректерді талдауға ынталандырып, олардың білімін жүйелі түрде кеңейтуге ықпал етеді. Оқушылардың сыни ойлау, зерттеу жүргізу және ғылыми тұжырымдар жасау дағдылары дамып, олар өмірмен байланысты мәселелерді шешуде тәжірибе жинақтайды.
БАЙДІЛДАЕВА Гүлзира Өтегенқызы,
Алматы облысы, Іле ауданы, №40 орта мектептің биология пәні мұғалімі
